Bài viết cho báo Tuổi Trẻ 09/02/2018
Vậy là Tết. Giữa những ngổn ngang và hoang mang của người trẻ trong cái thế giới thay đổi nhanh như tàu siêu tốc hyperloop, có ai trong chúng ta chợt nhìn thấy cành hoa xuân rồi dừng lại? Trí tuệ nhân tạo có trộm nhìn thấy giọt nước mắt lặng lẽ của bà, khi cháu dán mắt vào chiếc điện thoại thông minh? Máy in 3D có in được những nghẹn ngào của mẹ, khi con khẽ ôm cánh tay lúc bước vào nhà? Vậy là Tết. Lau cái lư đồng trên bàn thờ, cắt mấy cành hoa sau nhà cắm vào chiếc lọ xinh xinh, nghe tiếng rúc rích cười của nơi ấy gia đình, ta lao đi trong thế giới lạ lẫm này cuối cùng là để làm gì nhỉ?
Chẳng biết tự bao giờ, 4.0 đã lấn sồng sộc vào cả những khoảng không vốn rất tĩnh lặng, rất thơ, rất ấm áp của từng người Việt Nam. Hôm trước, sau buổi họp, tôi nói sẽ mang trà ghé qua thăm một anh bạn. Anh ngạc nhiên hỏi “Để làm gì?” Hình như trên thế giới này, con người đã dần dần biến thành cỗ máy. “Đâu để làm gì”, tôi nói. “Chỉ thăm nhau, uống một tách trà. Thế thôi. Cuối cùng, mình sinh ra đâu phải để làm robot.” Anh lặng thinh, bối rối phóng tầm mắt vào xa xăm.
Tại Diễn đàn kinh tế thế giới ở Davos năm nay, có một thông điệp mà tôi quan tâm nhất, đó là cách chúng ta cần giáo dục thế hệ tiếp nối trong thế kỷ 4.0. Robot có thể thay thế khoảng 800 triệu việc làm vào năm 2030. Khi trí tuệ nhân tạo lên ngôi, khi máy có thể học và sử dụng thuật toán để đưa ra giải pháp tối ưu hơn, nhanh hơn, thông minh hơn con người, ta khác máy ở chỗ nào? Đây là vấn đề lớn và thử thách hàng đầu đối với ngành giáo dục trên toàn thế giới. Jack Ma phát biểu: “Nếu chúng ta không thay đổi cách giáo dục thế hệ tiếp nối, 30 năm sau loài người sẽ phải đối mặt với những rắc rối to.” Vì những kiến thức đang dạy trong trường học là kiến thức từ 200 năm qua. Cách giáo dục của chúng ta là dạy kiến thức. Mà kiến thức thì kiểu gì cũng không khiến cho con người cạnh tranh lại máy. Phải dừng ngay cách chỉ dạy kiến thức trong trường học. Cần phải dạy cho thế hệ tiếp nối những phẩm chất rất người mà robot chẳng bao giờ có thể chạy theo kịp. Chúng ta cần dạy những kỹ năng để người lại là người.
Những thứ mà con người cần học nhất thật ra chẳng ở đâu xa, và tôi nhắc đi nhắc lại hoài trong cuốn Quảy gánh băng đồng ra thế giới. Là giá trị cốt lõi. Là niềm tin. Là cách suy nghĩ độc lập. Là cách làm việc đội nhóm. Là treo trái tim mình lên tay áo để quan tâm người khác. Mà ta có bao giờ quan tâm đến ai chưa nhỉ? Hôm trước, sau một buổi chia sẻ về tình yêu thương, một bạn trẻ nhắn vào inbox của tôi,“Chị ơi, em còn chưa biết làm sao để yêu thương chính mẹ của mình, làm sao em tập yêu thương người khác?”Tôi bàng hoàng. À thì ra tác động của 4.0 là như thế, khi mọi thứ dường như dừng lại ở những thuật toán và những dòng số một một không không dài dài, vô hồn. Phải chăng đã đến lúc ta cần quay về với tình cảm mộc mạc nhất trong đời? Phải chăng thứ ta cần dạy là thể thao, là âm nhạc, là vẽ tranh, để nghệ thuật đưa ta về với cái gốc rất người, đẹp ngỡ ngàng khi giọt nước mắt mỏng manh của con sẽ chạm vào vạt áo bà ba của mẹ?
Vậy là Tết. Gia đình ta có còn quây quần, kể cho nhau nghe chuyện dài chuyện ngắn? Xuân có còn thơm mùi thịt kho thơm nức mũi từ bếp nhà của mẹ? Và ta có trở về chỉ để được yêu thương? Ngoài kia, đường còn dài, dài lắm. Robot sẽ cứ sống, sống mãi, và ngày một thông minh. Cành mai nhà mình ngày một già đi, và sẽ có lúc chẳng còn nhìn thấy mẹ. Ta sinh ra trên đời này cuối cùng là để làm gì nhỉ? Ta có đến để yêu thương và ra đi trong những yêu thương? Tết rồi, mùa nở hoa của bao hạt giống yêu thương. Hãy quay về bạn nhé.
EQ sẽ giúp bạn thành công. IQ giúp bạn thành công nhanh hơn. Nhưng thế giới này cần cả LQ – Love Quotient - trí tuệ yêu thương để con người sẽ vẫn mãi là người.
Nguyễn Phi Vân