Đọc xong cuốn “No Rules Rules - Nguyên tắc là không có nguyên tắc nào”, về văn hoá minh bạch, đầu tư vào nhân tài, phá bỏ cơ cấu quyền lực tập trung chóp bu, sẽ thấu hiểu tại sao doanh nghiệp người ta lớn nhanh như phù đổng, và có thể tìm ra lời lý giải cho việc nhiều DN SME Việt Nam loay hoay không thể nào lớn nổi.
Đương nhiên, doanh nghiệp vừa và nhỏ chúng ta sinh ra từ doanh nghiệp gia đỉnh. Cả nhà xúm nhau vào làm. Và nguyên tắc tự cổ chí kim của doanh nghiệp gia đình là giữ mọi bí mật trong nhà. Tất cả những người khác đều là người ngoài. Và nguyên tắc vận hành là need-to-know basis - chỉ được biết những thông tin rất cần biết. Nhân sự thuê vào vì vậy như con tốt, chỉ đâu đánh đó, không có khả năng suy nghĩ, tu duy, hay chủ động đóng góp. Trong môi trường này, người chủ suy nghĩa và quyết định hết, không cần tướng giỏi, vì thật ra tướng giỏi sẽ trở nên vô dụng khi không được trao quyền. Môi trường này cũng không dung nạp hay giữ chân được nhân tài, vì nhân tài không có đất dụng võ.
Trong chương 5 của sách, nghe 1 câu muốn gục ngã. “You are an outsider in your own company - Bạn chỉ là kẻ ngoại đạo trong chính công ty của mình”. Có nhiều câu chuyện về văn hoá giữ bí mật được kể và cả câu chuyện Netflix đã xây dựng văn hoá minh bạch, chia sẻ thông tin với nhân sự của mình như thế nào để nhân tài phát huy được hết khả năng của họ trong công ty. Câu hỏi là, bạn thuê thiên lôi hay thuê người giỏi vô làm thế cho mình? Còn nếu bạn thuê người ta vào để làm kẻ ngoại đạo thì, thà sử dụng người nhà còn hơn.
Thật ra, kể hiện trạng vậy thôi chứ chuyện transform - chuyển đổi ngoạn mục cho DN VVN là chuyện cổ tích khan hiếm của những cá nhân xuất sắc. Cá nhân đó phải là lãnh đạo trẻ, cập nhật, cấp tiến và quyết liệt. Quan trọng hơn hết, họ phải là hạt giống bên trong của doanh nghiệp gia đình. Vì lớn lên từ bên trong, họ sẽ có sự tin tưởng và giao phó của gia đình. Vì được giáo dục và trải nghiệm từ môi trường cấp tiến bên ngoài, họ hiểu rất rõ cần phải thay đổi tư duy và cách tiếp cận thế nào để hội nhập vào tương lai không dung nạp văn hoá và cách làm quá khứ. Còn lại, mọi sự thay đổi nửa vời hay sự can thiệp nhất thời của tác lực bên ngoài đều vô dụng.
No rules rules vì vậy chỉ có thể áp dụng cho các doanh nghiệp có tư duy thế kỷ 21. Có thể đọc để tham khảo và ngưỡng mộ, nhưng chớ ứng dụng cục bộ, nửa vời. Doanh nghiệp chỉ lớn khi hạt giống lãnh đạo bên trong đã lớn.